Ogólne Warunki Ubezpieczenia (OWU) to filar umów ubezpieczenia na życie, ich precyzja i jednoznaczność decydują o bezpieczeństwie stron umowy. Z doświadczenia wiem jednak, że wiele sporów między klientami a ubezpieczycielami ma źródło właśnie w niejasnych lub nieprecyzyjnych postanowieniach OWU. Problemy te nabierają szczególnego znaczenia w ubezpieczeniach na życie, gdzie stawką są wysokie świadczenia na rzecz ubezpieczonych albo uposażonych.
Jasność OWU w świetle wykładni sądowej
Reguły dotyczące sposobu formułowania oraz wykładni Ogólnych Warunków Ubezpieczenia nie są tylko teoretycznym wymogiem, lecz praktycznym gwarantem ochrony konsumenta. Zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (dalej: „u.d.u.r.”), umowa ubezpieczenia, ogólne warunki ubezpieczenia oraz inne wzorce umowy są formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Natomiast w myśl ustępu 5 tego artykułu, postanowienia umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia oraz innych wzorców umowy sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Powyższy przepis stanowi lex specialis w stosunku do art. 385 § 2 k.c., który stanowi, że wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały, zaś postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta.
W wyroku z dnia 16 września 2016 r., sygn. akt IV CSK 711/15, Sąd Najwyższy wyraźnie podkreślił: „Przepisy te wyrażają po pierwsze – zasadę transparentności (przejrzystości) ogólnych warunków umów, stanowiąc, że powinny być one sformułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały, po drugie – dyrektywę interpretacyjną prokonsumenckiej wykładni umów, skierowaną przeciwko posługującemu się wzorcem przedsiębiorcy (contra proferentem). Reguła transparentności treści wzorca odwołuje się do powinności przedsiębiorcy sformułowania oraz posługiwania się takim wzorcem, którego postanowienia nie są nieostre, mogą być podstawą nadania im różnego znaczenia, a następnie odtworzenia kilku różniących się od siebie norm, regulujących stosunek prawny łączący strony.”
Jednoznaczność to nie tylko kwestia techniczna, według SN kluczowy jest język, redakcja a nawet układ graficzny OWU. Jeśli dokumenty doręczone ubezpieczającemu zawierają niejasne, wieloznaczne czy mylące regulacje, wymagania transparentności nie są spełnione. W takich wypadkach wszelkie wątpliwości interpretacyjne powinny być rozstrzygane na niekorzyść zakładu ubezpieczeń, jako twórcy wzorca (zasada in dubio contra proferentem).
OWU a cel umowy ubezpieczenia na życie
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego i stanowiskiem SN, treść OWU podlega interpretacji z uwzględnieniem celu oraz charakteru umowy. W przypadku ubezpieczenia na życie chodzi przede wszystkim o realną ochronę na wypadek zajścia określonego ryzyka. Postanowienia OWU muszą więc precyzyjnie określać, jakie zdarzenia mogą skutkować wypłatą świadczenia, a jakie są z ochrony wyłączone.
SN podtrzymuje, że już na etapie zawierania umowy ubezpieczający powinien być dokładnie poinformowany o wszystkich przypadkach wyłączeń. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której klient dopiero po zaistnieniu zdarzenia dowiaduje się, że nie obejmowała go ochrona.
Równie istotna jest kwestia jednoznacznego wyznaczenia osób uposażonych, czyli tych, na rzecz których wypłaca się świadczenie w razie śmierci ubezpieczonego. Jeśli OWU pozostawiają wątpliwości co do zakresu uprawnień uposażonego czy desygnatu uposażenia (osoba fizyczna lub instytucja, np. bank), sąd powinien stosować wykładnię literalną na korzyść klienta, co znacząco ogranicza pole do dowolnej interpretacji przez zakład ubezpieczeń.
Praktyczne wskazówki dla ubezpieczających
Przed podpisaniem umowy ubezpieczenia na życie warto:
-
Uważnie przeczytać OWU – szczególnie definicje, katalog wyłączeń i wskazanie uposażonych,
-
Zweryfikować jasno sformułowane zasady wypłaty świadczeń oraz przesłanki odmowy,
-
Upewnić się, że zakres uprawnień uposażonego i okoliczności wyłączenia odpowiedzialności są wyrażone precyzyjnie i bez dwuznaczności.
Podsumowanie
Niedokładność lub niekonsekwencja w zapisach OWU oznacza, że wszelkie wątpliwości powinny być rozstrzygane na korzyść konsumenta. To właśnie ubezpieczyciel ponosi ryzyko nieprzejrzystych klauzul.
Nie ma tu miejsca na kompromisy, albowiem transparentność, jednoznaczność i przejrzystość Ogólnych Warunków Ubezpieczenia to najlepsza gwarancja ochrony dla ubezpieczającego oraz jego bliskich. To ubezpieczyciel ponosi wszelkie konsekwencje niejasnych sformułowań, co znajduje potwierdzenie zarówno w przepisach prawa, jak i orzecznictwie Sądu Najwyższego.